U periodu kada počinje priča o Konstantinu Velikom, antički Naissus (današnji Niš) bio je centralno mesto rimske pokrajine Gornja Mezija. Nevelik po broju stanovnika (20000), ali značajan kao trgovački, vojni i administrativni centar, Naissus se brzo razvijao i širio van zidina Tvrđave.
Već početkom III veka n.e, on postaje municipijum i stiče pravo samouprave. Centralno gradsko jezgro, koje se nalazilo na području današnje Tvrđave, bilo je izgrađeno prema pravilima rimskog urbanizma. Centralni deo činio je raskošni trg (forum) ukrašen statuama rimskih božanstava, oko kojeg su se nalazile upravne zgrade, vojni objekti, radionice i bazilika.
Ostaci pojedinih objekata iz tog perioda mogu se i danas videti u Niškoj tvrđavi (Lapidarijum, antičke terme, objekat sa svodovima, antička ulica i palata sa oktogonom).
Jedan od najvećih državnika u istoriji Evrope, Konstantin Veliki rođen je polovinom III veka u Naisusu. Konstantinov otac, Konstancije Hlor, bio je rimski oficir visokog ranga, rodom iz Dakije (današnja istočna Srbija), a njegova majka Jelena bila je gostioničareva kći poreklom iz Bitinije u Maloj Aziji. Susret Konstancija i Jelene dogodio se u gostionici Jeleninog oca tokom Konstancijevih vojnih pohoda u Maloj Aziji. Ljubav koja se rodila među njima prevazišla je barijere vezane za razlike u staležu, tako da je Konstacije oženio Jelenu i došao sa njom u Naissus. Iz te ljubavi rodio se njihov sin Flavius Valerius Constantinus.
Konstantin je rano detinjstvo proveo u svom rodnom gradu, Naissusu. Otac mu je obezbedio obrazovanje i vojnu obuku dostojnu budućeg cara, a majka Jelena, pobožna i dostojanstvena žena, prenela mu je ljubav prema novoj veri – hrišćanstvu. Zahvaljujući tome, postao je mudar ratnik i vladar koji je nepogrešivom intuicijom sledio vlastiti put uspeha.
Konstantin Veliki će ostati upamćen kao državnik, vojskovođa i vizionar koji je tokom svoje vladavine (306-337) ostavio neizbrisiv trag u istoriji Evrope i hrišćanstva. Bio je vizionar koji je osnivanjem Carigrada udario temelje budućem Vizantijskom carstvu.
Čovek otvorenog duha i snažne vere, koji je progonjenim hrišćanima dao je slobodu veroispovesti i tako doprineo da hrišćanstvo postane jedna od najrasprostranjenijih religija savremenog sveta.
Iako je nakon detinjstva napustio svoj rodni grad, Konstantin ga nije zaboravio. Kada je postao car bogato ga je ukrasio, a u njegovom predgrađu sagradio raskošnu rezidenciju – Medijanu.
Kao prvi hrišćanski car, veliki dobrotvor i ktitor hrišćanske crkve, Konstantin je nakon smrti kanonizovan, a u pravoslavnim crkvama poštuje se kao svetac i “ravnoapostolni car”. Srpska pravoslavna crkva i Grad Niš svake godine 3. juna proslavljaju praznik posvećen Konstantinu i njegovoj majci Jeleni.
